Het park in oorlogstijd

Beginjaren

Er is relatief weinig bekend over het wel en wee van het park tijdens de eerste jaren van de oorlog. Vermoedelijk is het gewoon toegankelijk geweest, al toont bovenstaande foto dat dit niet voor iedereen gold.

Vordering

De Duitsers vorderden enkele villa’s rondom het park, waaronder Villa Soekasari, om daar diverse officieren in te huizen. In 1943 wordt het hele park gevorderd.

Het hoofdkwartier van de in de omgeving van Dordrecht bevelvoerende generaal wordt er gevestigd, er worden barakken neergezet en samen met de villa, de tuinmanswoning en het melkhuis vormen ze één groot kampement. Bovendien laat men ter beveiliging tegen luchtaanvallen vijf grote bunkers bouwen, die schuilgaan onder het geboomte. Hierdoor en door het gebruik van het park als militair kampement wordt grote schade aangericht aan wegen, paden, beplanting, afscheidingen en bruggen. De eenden en zwanen worden ondergebracht in het Wantijpark, de herten op Dordtwijk. 
Van Landgoed tot Gemeengoed, de geschiedenis van Park Merwestein – Pieter Breman /DSW 1985

Bombardement

In september 1944 wordt door ondergrondse verzetsgroepen vermoed, dat de staf van het vijftiende leger zich – na terugtrekking van de gevechten in Normandië – in het park heeft gevestigd. Deze informatie komt in handen van de geallieerden en besloten wordt het park te bombarderen. 

Kaart van de troepenverplaatsingen in 1944 rond het bombardement op Park Merwestein op 24 oktober 1944. | Regionaal Archief

Op de vierentwintigste oktober 1944 stijgen vijf squadrons Typhoons, 49 vliegtuigen, van de Royal Air Force op van het vliegveld Deurne bij Antwerpen. Even na de middag bereiken ze Dordrecht; twee squadrons leiden het Duitse luchtdoelgeschut bij de havens en de spoorbrug af, de drie andere jagen met een snelheid van 400 mijl per uur – ‘als een rugbyteam dat het veld opkomt’, schrijft de Daily Mail later – naar het niet meer zo idyllische doel: Park Merwestein, waarop ze bommen van 500 en 1000 kilo laten vallen.
Van Landgoed tot Gemeengoed, de geschiedenis van Park Merwestein – Pieter Breman /DSW 1985

Hoewel het bombardement deels succesvol te noemen is – de bunkers en barakken raken zwaar beschadigd en het vijftiende leger is verder opgejaagd – heeft niet alleen het park zwaar te lijden gehad onder de gevolgen. Het bombardement was verre van precies. Diverse bommen vallen op gebouwen in de omgeving en laten een verschrikkelijke situatie achter. Buiten veel materiële schade zijn er ook tientallen burgerslachtoffers te betreuren, onder andere door een voltreffer op de Buitenschool aan de Vriesestraat.

Jarenlang zou volgehouden worden dat bij het bombardement ook veel Duitse slachtoffers waren gevallen, waaronder twee generaals, 55 stafofficieren en circa 200 manschappen. De laatste jaren wordt hier sterk aan getwijfeld.

Hoe de informatie over de aanwezigheid van het vijftiende leger bij de geallieerden terecht kwam is ook niet geheel duidelijk. Er waren in de oorlog meerdere verzetsgroepen, maar hun versies over dit hoofdstuk vertonen flinke verschillen. In het park zijn door leden van één van deze verzetsgroepen later twee herdenkingsstenen geplaatst. 

Wederopbouw

Na de bevrijding neemt de wederopbouw een aanvang. In het park begint die met het opruimen versperringen, het vullen van dekkingsgaten en het oplazen van de bunkers. De bunkerfunderingen blijven in de grond zitten. Lichte terreinverhogingen geven de plaatsen nog aan. De vernielde riolering wordt vervangen en de barakken gedemonteerd voor gebruik elders. Dan kan de herinrichting van Merwestein beginnen. 
Van Landgoed tot Gemeengoed, de geschiedenis van Park Merwestein – Pieter Breman /DSW 1985

De villa was compleet verwoest en de fontein is nooit meer in zijn oude vorm hersteld. Ook het melkhuis is door het bombardement beschadigd en wordt uiteindelijk in ’48 afgebroken. Het park moet verder veel oude bomen missen, die tijdens het bombardement beschadigd of in de hongerwinter omgehakt zijn. Bij het herstel krijgt het park onder andere haar huidige toegangspoorten, het Werfje en een nieuwe brug. Ook wordt de tuin van de voormalige villa bij het park getrokken, wordt de zwanen- of eendenvijver gedeeltelijk hergraven, waardoor voortaan twee eilandjes te zien zijn en komen enkele paden anders te lopen. 

De herstelwerkzaamheden vangen aan in 1946 en duren tot pinksteren ’47.

Gedenkteken

In 1946 neemt het gemeentebestuur het besluit een comité te vormen voor het realiseren van een gedenkteken, ter herinnering aan bezetting en bevrijding. In 1952 wordt ‘de Levensboom’, ontworpen en gemaakt door Hans Petri, gepast onthult op de plek waar voorheen de villa had gestaan. Elke vijf jaar wordt hier door de gemeente de bevrijding gevierd.

het oudste stadspark van Dordrecht